Παίζοντας με το περικείμενο, παίζοντας με τα εσώφυλλα

Περίληψη

Ο Genette (1997), εισηγητής του όρου «περικείμενο», το παρομοιάζει με

«κατώφλι» επιτυγχάνοντας μέσω αυτής της λέξης να συμπυκνώσει όλο τον ρόλο του περικειμένου για το κείμενο. Ως ένα κατώφλι, λοιπόν, μάς δίνει την πρώτη αίσθηση για αυτό που θα ακολουθήσει, νοηματοδοτεί ακόμη και το ίδιο το κείμενο. Διεθνώς, τού έχουν αποδοθεί πολλές ερμηνείες όπως προθάλαμος, αυλαία, παιδική χαρά με την ίδια πάντα χροιά. Το περικείμενο καλωσορίζει, προδιαθέτει, αποκαλύπτει, κοσμεί, πληροφορεί, τέρπει, ενίοτε ίσως και να παραπλανεί. “Don’ t steal a book by its cover”, λένε οι Άγγλοι, όμως τι γίνεται όταν το βιβλίο νοείται όχι μόνο ως κείμενο, αλλά και ως αντικείμενο; Εστιάζοντας στην Παιδική Λογοτεχνία, το περικείμενο διαδραματίζει ακόμη περισσότερο πρωταγωνιστικό ρόλο. Η Higonnet (1990) επισημαίνει πως, ενώ το περικείμενο αποτελεί για τη λογοτεχνία των ενηλίκων ένα σύνολο περιφερειακών στοιχείων, στην παιδική λογοτεχνία «ενισχύει τη συνειδητότητα του αναγνώστη για την υλική υπόσταση του κειμένου, ενός «παιχνιδιού» και παράλληλα ενός κειμένου». Εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως στο βιβλίο του Sterne «Η ζωή και οι απόψεις του Τρίστραμ Σάντι κυρίου από σόι» (1759), συναντάται μία ανορθόδοξη χρήση του περικειμένου. Ο ανατρεπτικός και συχνά σατιρικός Sterne ενσωμάτωσε εσώφυλλα με όψη μαρμάρου, ατάκτως τοποθετημένα, διάσπαρτα και φαινομενικά χωρίς νόημα, μέσα στο κείμενο, για να τονιστούν οι πολλαπλές αναγνώσεις του βιβλίου. Το διάβημα αυτό του Sterne, τόσο πρωτοποριακό για την εποχή του, αποτελεί ίσως την πρώτη ανατρεπτική χρήση του περικειμένου και πέρασαν τελικά δύο και πλέον αιώνες για να φτάσουμε να ασχοληθούμε με αυτό το τόσο καθοριστικό, αλλά ακόμη και σήμερα παραγκωνισμένο, πεδίο της Λογοτεχνίας. Αξίζει λοιπόν σίγουρα να παίξουμε με το περικείμενο και ειδικά με τα εσώφυλλα, που τόσο όμορφα απλώνονται στα πρώτα και στα τελευταία σαλόνια των βιβλίων. Γι’ αυτόν το λόγο θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε πτυχές του εκπαιδευτικού περικειμένου που λαμβάνει χώρα στα εσώφυλλα των εικονογραφημένων βιβλίων της Παιδικής Λογοτεχνίας.